Karaciğer sirozu evreleri nelerdir ve nasıl belirlenir?

Karaciğer sirozu, karaciğerde skar (nedbe) dokusunun ilerleyici bir şekilde birikmesiyle karakterize kronik bir karaciğer hastalığıdır. Hastalığın şiddeti ve seyri, çeşitli evrelere ayrılarak değerlendirilir. Bu evreleme, hastalığın prognozunu (gidişatını) belirlemek ve tedavi stratejilerini planlamak için kritik öneme sahiptir. Karaciğer sirozu genellikle Child-Turcotte-Pugh (CTP) skoru ve Model for End-Stage Liver Disease (MELD) skoru gibi sistemler kullanılarak evrelendirilir. Ayrıca, hastalığın klinik olarak kompanze veya dekompanze olması da evrelemede dikkate alınır.

CTP skoru, karaciğer sirozunun şiddetini değerlendirmek için yaygın olarak kullanılan bir sistemdir. Beş klinik ve laboratuvar parametresine dayanır ve hastaları A, B veya C olarak üç sınıfa ayırır:

• CTP Sınıf A (Hafif Siroz): Bu evrede karaciğer fonksiyonları nispeten iyi korunmuştur. Hastalar genellikle asemptomatiktir veya hafif semptomlar gösterir. Hayatta kalım oranı yüksektir (1-2 yıllık sağkalım ~100-85%).
• CTP Sınıf B (Orta Şiddetli Siroz): Karaciğer fonksiyonlarında orta derecede bozulma vardır. Semptomlar belirginleşmeye başlar. Hayatta kalım oranı orta düzeydedir (1-2 yıllık sağkalım ~80-60%).
• CTP Sınıf C (Şiddetli Siroz): Karaciğer fonksiyonları ileri derecede bozulmuştur. Dekompansasyon belirtileri (örn. asit, sarılık) yaygındır. Hayatta kalım oranı düşüktür (1-2 yıllık sağkalım ~45-35%) ve karaciğer nakli düşünülmelidir.

CTP skorunu belirlemek için kullanılan parametreler şunlardır:

• Serum bilirubin düzeyi
• Serum albümin düzeyi
• Protrombin zamanı (INR)
• Asit varlığı ve şiddeti
• Hepatik ensefalopati varlığı ve şiddeti

MELD skoru, özellikle karaciğer nakli önceliğini belirlemek için kullanılan objektif bir sistemdir. Üç laboratuvar değerine dayanır ve 6 ile 40 arasında bir puan hesaplar (yüksek puan, daha şiddetli hastalığı gösterir):

• MELD Skoru 9 veya altı: Düşük risk, iyi prognoz.
• MELD Skoru 10-19: Orta risk.
• MELD Skoru 20 ve üzeri: Yüksek risk, kötü prognoz ve nakil gereksinimi artar.

MELD skoru şu parametrelerle hesaplanır:

• Serum bilirubin
• INR (Uluslararası Normalleştirilmiş Oran)
• Serum kreatinin

Karaciğer sirozu, klinik bulgulara göre de iki ana evreye ayrılır:

• Kompanze Siroz: Karaciğer, hasara rağmen işlevlerini yerine getirebilmektedir. Belirtiler minimaldir veya yoktur. Bu evre, CTP A ve bazı CTP B hastalarını kapsar. Hayatta kalım süresi nispeten uzundur.
• Dekompanze Siroz: Karaciğer artık işlevlerini yerine getiremez ve ciddi komplikasyonlar ortaya çıkar. Bu evre, CTP C ve bazı CTP B hastalarını içerir. Dekompansasyon belirtileri şunlardır
• Asit (karında sıvı birikmesi)
• Hepatik ensefalopati (zihinsel bozukluk)
• Sarılık
• Variseal kanama (yemek borusu varislerinden kanama)

Dekompanze siroz, hayatta kalım süresinin önemli ölçüde kısaldığı ileri bir evredir.

Karaciğer sirozu evreleri, aşağıdaki yöntemlerin kombinasyonu kullanılarak belirlenir:

• Klinik Değerlendirme: Fizik muayene (örn. karaciğerin boyutu, asit, sarılık), semptomların sorgulanması (örn. yorgunluk, iştahsızlık).
• Laboratuvar Testleri: Kan testleri (bilirubin, albümin, INR, kreatinin, trombosit sayısı) CTP ve MELD skorlarının hesaplanmasında kullanılır.
• Görüntüleme Yöntemleri: Ultrason, BT (bilgisayarlı tomografi), MR (manyetik rezonans) ile karaciğerin yapısı, boyutu ve komplikasyonlar (örn. asit, portal hipertansiyon) değerlendirilir.
• Karaciğer Biyopsisi: Altın standart yöntemdir. Karaciğer dokusundan alınan örnek mikroskop altında incelenerek skar dokusunun miktarı ve dağılımı (fibrozis evresi) belirlenir. Fibrozis genellikle F0 (normal) ile F4 (siroz) arasında evrelendirilir.
• Non-invaziv Fibrozis Testleri: Karaciğer sertliğini ölçen FibroScan (geçici elastografi) gibi yöntemler, biyopsiye alternatif olarak fibrozis şiddetini değerlendirebilir.

Sonuç olarak, karaciğer sirozu evreleri, hastanın klinik durumu, laboratuvar bulguları ve görüntüleme sonuçlarına dayanarak belirlenir. Erken teşhis ve uygun evreleme, hastalığın yönetimi ve tedavi seçeneklerinin (ilaç tedavisi, yaşam tarzı değişiklikleri, karaciğer nakli) planlanması açısından hayati önem taşır. Her hasta için bireysel değerlendirme yapılmalı ve tedavi bir sağlık uzmanı tarafından yönlendirilmelidir.